O Descrédito (editorial da revista Argelaga n.º 6)

Colamos (traducido) do blog da Revista Argelaga:

Que é a democracia? A democracia é o roubo, tería contestado un novo Proudhon a xulgar das cantidades exorbitantes de diñeiro público que flúe cara ás arcas dos particulares ben situados ou ben relacionados cos partidos, tras «doar» a cantidade que procede a fundacións-tapadeira ou entregala directamente aos receptores políticos en sobres ou bolsas. Os apoloxistas do réxime e, en xeral, os que dalgún xeito se benefician del ou tratan de xustificar os seus privilexios, dixeron por activa e por pasiva que a democracia é o estado de liberdade e dereito que os españois nos demos despois de duras loitas contra o franquismo. A ditadura era a soberanía do ditador; a democracia é a soberanía da nación, que non se exerce directamente, senón a través dun parlamento composto por deputados de partido e dun goberno de partido. É pois unha soberanía delegada. Non se trata da soberanía da lei, da verdade ou da razón, atributos dun pobo libre, senón da soberanía dos partidos, ou mellor das cúpulas dos partidos, que recollen á vez a testemuña da ditadura. Estruturados verticalmente, funcionan como maquinarias burocráticas cuxo poder se concentra nunha dirección dotada de gran discrecionalidade. Os «españois», a «nación» ou «España» son entes imprecisos en si, cando non son meras formas de dicir Estado. O Estado español defíneos á súa imaxe e dálles forma, non ao contrario: a Autoridade determina o que é pobo español e o que non é. O estado é o verdadeiro soberano, e os partidos agora son a súa esencia: o que chaman «democracia» é en realidade un réxime partitocrático, capitalista por máis sinais. A partitocracia responde a unha forma particular de representación da vontade popular secuestrada -considerada esta como desexo da «cidadanía», ou sexa, do electorado cativo- que corre a cargo de asociacións particulares de intereses: os partidos. Estes van asociados aos negocios, posto que a profesionalización e o tren de vida dos seus dirixentes, as necesidades financeiras dos aparatos e a propia natureza desenvolvista do Estado obrigan esa relación. E así se deu o paradoxo de que o custo da suposta democracia, e polo tanto, da suposta soberanía nacional, vén determinado polo apetito enorme da burocracia partidista. O exercicio democrático non é algo distinto do aprovisionamento. A partitocracia española é un exemplo palmario do que falamos.

O réxime de partidos tardou un tempo en consolidarse; o que necesitou para controlar as carreiras de altos funcionarios e xuíces, dispoñer do diñeiro das caixas de aforro, crear montóns de organismos que promulgasen leis urbanizadoras e numerosos cargos inútiles. Nunha conxuntura expansiva de reconversión estatal, impulso da obra pública innecesaria e especulación inmobiliaria -responsable da creación dunha masa asalariada conformista- a partitocracia gozou dun alto grao de aceptación social. As relacións da política co diñeiro dos construtores parecían beneficiar a todos, ou polo menos, non prexudicar a demasiados. Por iso, o que chaman democracia puido descansar case tres décadas na mentira de que os políticos traballaban mal que ben polo interese xeral, e de que non formaban unha clase social particular, unha especie de elite extractiva, con intereses que non tiñan nada de públicos. Só cando as súas unilaterais decisións destinadas a paliar as nefastas consecuencias da globalización económica lesionaron o peculio de amplos sectores de gobernados, xurdiu a decepción e o anoxo popular. A pesar do control dos grupos financeiros sobre os medios de comunicación, as exaccións dos partidos saltaron á primeira plana. Calquera evidencia de prácticas correntes e asumidas como por exemplo, a administración desleal, o amiguismo, a malversación ou o cobramento de comisións, foi interpretada como un abuso intolerable por quen nunca antes se ocuparan máis que dos seus asuntos privados e sempre asinaran cheques en branco aos partidos. Nesta atmosfera de indignación pacata, algo tan obvio como o financiamento en negro dos partidos e sindicatos, as tarxetas opacas das caixas ou as contas escuras dos achegados e familiares de políticos, resultaban irritantes e desmoralizadoras aos que cumpriran relixiosamente co ritual do voto e a declaración de Facenda. O feito de que as revelacións obedecesen a denuncias interesadas, achados accidentais, abusos imposibles de ocultar ou simples derivacións doutros casos, por máis que os xuíces mirasen para outro lado, tiña a virtude de poñer en evidencia tanto a honestidade dos políticos coma a independencia do poder xudicial, rebaixado a mero instrumento da partitocracia. Pero hai alguén que realmente crea na xustiza?

A crise da Xustiza vén de lonxe, de cando se volveu trivial o feito de que era unha para os «representantes» e outra para os «representados». En termos caciquiles: unha para o cabalo e outra para o que o ensela. A Xustiza española está centrada case exclusivamente no pequeno delito contra a propiedade e o estraperlo ao pormenor. Ao cárcere só van os pobres, non os ladróns de luva branca ou os corruptos. Dos 70.000 presos actuais, en plena sucesión de escándalos de corrupción, soamente hai 35 por «delitos económicos». A Fiscalía Anticorrupción -e máis aínda os xulgados de instrución- é incapaz de perseguir a delincuencia política. En teoría a lei autoriza o procesamento do presunto culpable, pero na práctica, sobre todo cando aquel está protexido por un partido, as dificultades procesuais, a provisionalidade dos instrutores, os atrasos e a falta absoluta de medios, fana case imposible. A instrución adoita frearse, aprazarse ou mesmo estancarse durante anos, e cando finalmente chega a causa aos tribunais, os acusados son condenados a unhas penas simbólicas, cando non absolvidos ou indultados. Os xuíces, que temen complicarse a vida profesional, se deixan premer e obedecen a instrucións superiores, evitando probas e testemuños que induzan a condenas. Por outro lado, os membros das máximas instancias da xudicatura, o Tribunal Supremo, o Constitucional, a Fiscalía do Estado e o Consello Xeral do Poder Xudicial, deben o seu nomeamento ao consenso partidista, así como as correspondentes instancias autonómicas, polo que é pouco probable que actúen en detrimento dos intereses dos que os colocaron nos seus asentos. É máis, tal situación permitiu que a corrupción se introducise no aparato xudicial, como antes fixera no funcionariado.

Dende os comezos da Transición, a corrupción foi practicamente legal; por iso áchase tan xeneralizada. Ata a reforma do Código Penal de 2013, o financiamento ilegal dos partidos non era delito; nin sequera existían estes como entidades susceptibles de responsabilidade xurídica. A prevaricación, o delito político máis grave e estendida, non comportaba pena de prisión. A Lei de Contratos aínda permite adxudicacións sen pasar por concurso con tal que o custo se fraccione, mentres que a ocultación de diñeiro ao fisco por debaixo dos 120.000 euros non se considera fraude. Non existe ningunha oficina que estude a orixe dos patrimonios sospeitosos, pero ademais, os cargos electos son aforados e, polo tanto, os seus desmandos non poden ser investigados máis que por tribunais superiores, cuxos membros son nomeados oportunamente nos parlamentos. Así pois, os políticos imputados participan na elección daqueles que os han de investigar: pódese supoñer o resultado das indagacións. O Banco de España, a Comisión Nacional do Mercado de Valores e o Ministerio de Facenda son moi remisos a facilitar datos aos xuíces, e fano con contagotas. O Tribunal de Contas non pode cruzar datos coa Axencia Tributaria, a contabilidade dos partidos é comunicada con seis anos de atraso e, en fin, os aumentos patrimoniais, os sobresoldos, as axudas e os gastos dos políticos son imposibles de establecer se non se producen filtracións; as prácticas locais recadatorias seguen ignorándose, e en definitiva, a procedencia e a contía do diñeiro que manexa a clase política descoñécese completamente. Tense a impresión de que todo o sistema xudicial estea organizado para permitir a corrupción. Por iso non hai medidas que logren atallala.

Ata agora os escándalos non acurralaran os políticos, posto que a masa satisfeita e optimista que os votaba non consideraba males maiores, por exemplo, o tráfico de influencias, a información privilexiada, a falsidade documental, a fraude, a estafa ou o suborno, xa que directamente non a afectaban. A proba é que os políticos prevaricadores obtiñan amplas vitorias electorais. Parecía que o enriquecemento ilícito, a dilapidación e o nepotismo os facían máis populares. A masa domesticada de votantes non cuestionaba a captación irregular de fondos, o branqueo de capitais ou a patrimonialización das institucións, senón que o consideraba todo como unha característica común de calquera «democracia». Poucos crían ilexítimo aproveitar oportunidades de facer diñeiro cando se ocupaba unha poltrona. A «democracia pola que tanto loitaran os españois» era obra exclusiva dos partidos e, como esta se fundamentaba na confluencia do interese privado e o interese político, lóxico era que os cargos públicos se enchesen os petos. Pero o principio cínico do vive e deixa vivir -ocúpate dos teus asuntos e deixa roubar aos demais- soamente funciona en época de estabilidade e bonanza. Outra cousa moi diferente acontece cando muxir as institucións coincide con -e mesmo conduce a- a quebra, o paro, as privatizacións, os desafiuzamentos, os recortes e o irritante rescate da banca. Ante unha repartición desigual dos custos da crise e unha revelación brutal do alcance da corrupción, o menos que se pode dicir é que a submisión se fai pesada. O «pobo» xa non tan resignado -a clase media asalariada, os empregados en precario e os mozos sen expectativas- perde a confianza nos partidos tradicionais e sabéndose victima dos seus responsables, esixe que os victimarios devolvan o diñeiro roubado e que os culpables paguen polos danos. Como masa estafada e perdedora empeza a cuestionar a administración partidista, orixinando un baleiro que o soberanismo e as novas formacións ciudadanistas se aprestaron a encher.

O fastío de masas non leva aparellado un rexeitamento frontal de todos os partidos, senón a esixencia dunha renovación da partitocracia. É o momento das opcións rexeneracionistas e independentistas, non o das loitas populares autónomas. A violencia necesaria para iso non sae dos estadios deportivos. Para a masa perdedora non se trata de saír á rúa; máis ben de saír nos medios. Ou de saír á rúa para saír nos medios. Agora os escanos obtéñense nos faladoiros televisivos e nas entrevistas. Por outra parte, o rexeitamento non é compartido por todos: en 2009 a corrupción preocupaba soamente ao 9% da poboación. Ao despuntar 2013, tras catro anos de crise, unha enquisa de El País mostraba que o 48% do público admitía empezar o ano con espírito animoso, fronte a un 43% pesimista. Polo menos case dous terzos da masa afecta ao parlamentarismo -a que non está no paro- aínda críase a salvo da crise. Aínda que opinasen que a economía andaba de malo en peor, case todos afirmaban que polo instante a súa situación era boa. Escusamos dicir que boa parte o facía baixo os efectos de ansiolíticos e somníferos, cuxo consumo se duplicou. Un ano e pico despois o pesimismo aumentou sensiblemente, pero a revolta social segue ausente, mentres que o panorama político pugna por readaptarse sen cuestionarse por iso a menor institución, limitándose a cambios de fachada. A casta foi pillada en mal momento: a demanda de leis de financiamento e transparencia moi claras que reduzan e libren á publicidade as cotas de plusvalía social esixidas polo seu modus vivendi, contradí a súa necesidade de afianzar o status social de clase parasitaria que a obriga a manter o ritmo de dispendio e ocultar as súas fontes provedoras de fondos. Pero por ese lado as cousas non van cambiar e con maior razón atrasarase sine die unha lei de axuizamento criminal que responsabilice os altos cargos dos partidos e sindicatos dos atropelos cometidos por eles ou os seus subordinados. Se os delitos fosen imputados a todos os delincuentes, a clase política enteira remataría entre reixas. Así que non se resolve senón para aprobar medidas paliativas de dubidosa eficacia, como diminuír o gasto de administracións secundarias (por exemplo, os municipios), privatizar servizos (a sanidade, a auga), amnistiar fiscalmente as bolsas de diñeiro negro e promulgar unha lei de transparencia con suficientes sombras, á espera dun período de crecemento que cree empregos e somerxa de novo a masa desclasada no consumismo e o cocooning. Para os que quedasen inhabilitados ou esgotasen as súas posibilidades na política sempre queda o paso á empresa privada, a chamada «porta xiratoria», pois a política de partido e a economía bancarizada son o mesmo. A alta finanza é o que hai ao outro lado da partitocracia.

Nos medios fálase de «crise de lexitimidade» e de «quebra do capital ético», nun enésimo intento de ocultar que estamos ante unha clase explotadora ao descuberto e que o sistema no que se ampara é un réxime espurio. A realidade económica e política quedan aínda baixo o paraugas da ideoloxía dominante e do espectáculo. A cultura de masas pesa demasiado; a industria mediática busca solucións no marco do Estado, o couto da clase política, que se concretan en abundantes medidas sen efectos palpables na descompensada repartición de sacrificios. Deste xeito, os plumíferos e lingoreteiros da claudicación pedían un esforzo «a todos», é dicir, aos empresarios e aos traballadores, aos banqueiros e aos pensionistas, aos funcionarios e aos políticos, aos empregados e aos usuarios, á «cidadanía» en xeral, para adaptar os seus intereses particulares cos intereses xerais do sistema. Os «representados» habían de confiar novamente cos seus «representantes» e superar a actual «crise de representatividade e de confianza» dos partidos. Para «restaurar o vínculo» entre ambas as dúas partes, os políticos habían de reformar o sistema «representativo» e mesmo sacar da chistera novas formacións; os empresarios, tiñan que flexibilizar o seu trato cos sindicatos; os traballadores, renunciar á seguridade do emprego e aceptar o atraso da idade de xubilación; os funcionarios, rendibilizar a súa función; os estudantes, pagar os custos reais do ensino., e así sucesivamente. Dende o punto de vista dos voceiros da dominación, a culpa había de repartirse; era de todos. Xustificaban que os políticos se agarrasen aos seus privilexios e ata que os multiplicasen, porque os demais tamén querían conservar íntegros os seus dereitos sociais. Co maior cinismo, afirmaban o feito de que privilexios e dereitos non eran compatibles (había a medias unha disimulada situación de clase). A solución máxica pois escapaba aos protagonistas antagónicos, polo que se tiña que recorrer a un terceiro. Dende o punto de vista tecnocrático, trataríase simplemente dunha asesoría de expertos comisionada polo parlamento para levar a cabo unha «auditoría democrática» e suxerir mecanismos de control consensuados (El País). Dende un punto de vista ciudadanista, menos convencido da culpabilidade universal e máis centrado no rescate da clase media asalariada e a xuventude universitaria, sería cuestión dunha «democratización da democracia», unha «refundación» do sistema, mesmo dunha «segunda transición» ou unha «revolución cidadá», obra dunha rede de votantes internautas que dende o espazo virtual impulsase unha «nova maioría» parlamentaria allea aos dous grandes partidos que ata agora se foron alternando as tarefas de goberno.

Ao non ofrecer saída ao paro, ao endebedamento, á precariedade e á pobreza, os partidos maioritarios e as institucións estatais pasaron de ser a solución a ser o problema. Literalmente, en 2014 as enquisas sitúanos como o terceiro problema grave do país, empatado coa corrupción, tras o paro e a débeda. Os arribistas que pretenden herdar o seu electorado, propoñen reformar o réxime dende dentro, tal como fixeron os franquistas, «da lei á lei». Para iso constrúen partidos e coalicións boistas, con programas realistas e líderes pragmáticos dispostos á moderación e aos pactos. Non obstante, dende calquera lado, o sistema político é irreformable. Cunha clase política de substitución obteriamos en pouco tempo os mesmos resultados. Falla o sistema. A corrupción non constitúe a excepción, senón que está inscrita na súa natureza. É parte esencial del. Controlar á clase política significaría controlar as ramificacións que conectan cos grandes grupos económicos e financeiros, bloquear ese fluxo relacional, o que na práctica significaría a liquidación da devandita clase, e se esta ha de demostrar valentía en algo, serao rexeitando autoinmolarse. Ademais, a causa primeira da crise non é a corrupción, son os movementos especulativos das finanzas internacionais, fóra do alcance dos Estados. Os partidos non fixeron máis que trasladar os seus efectos ás masas asalariadas, posto que esa é a súa función, destapando involuntariamente a caixa de Pandora das corruptelas. A reforma non significa nada se o Estado segue formando parte do circuíto financeiro da globalización. Pero separar o Estado das finanzas internacionais significaría saír do capitalismo e a clase política existe grazas á interdependencia entre Estado e Capital. Ou dito doutro modo: o porvir da clase depende da política de desenvolvemento estatal, e este, do crecemento capitalista. Absterse do capitalismo implica absterse da política, pasar do Estado.

O feito de que a maioría popular se manteña «serena» e actúe con «civismo» indica que a crise en certo xeito se encarrilou, pasou a ser parte da orde. A partitocracia ten corda abondo. Ninguén cre nun estalido social, porque ninguén que teña que perder algo o desexa, e o desexa porque o teme. O medo é o responsable de que a masa apele ao Estado desesperadamente, corra cos gastos e pague os pratos rotos con resignación, ou como moito, alente pasivamente os «movementos sociais» e as alternativas «refundadoras» ciudadanistas. As masas asalariadas non queren desertar, non queren outra forma de vivir, por iso aférranse ao existente. Os tempos non están suficientemente maduros para cambios radicais e a reconciliación de clases transcorre tanto polas estradas principais coma por calexas e corredoiras. A dislocación do esqueleto social non é suficiente. A crise non afectou aínda aos fundamentos da dominación; é unha crise a medias. Poucos se están a ver obrigados a elixir outras maneiras de vivir, a regular a súa conduta segundo novos valores solidarios, a constituír unha comunidade que satisfaga as súas necesidades de liberdade e seguridade á marxe do Estado. A crise non iluminou máis que un novo reformismo, de tinguidura socialdemócrata e identitaria, que cunha linguaxe politicamente correcta persegue un capitalismo de novo cuño. A subversión ha de telo moi en conta.

Argelaga, primavera 2015.